COVID-19, het coronavirus, regeert. We zitten thuis in spanning en vervelen ons mateloos; er valt niets te doen. Het steeds maar verversen van de NOS-app brengt niets dan meer zenuwslopend nieuws en bevestigt maar weer eens hoeveel leuke dingen er niet doorgaan. Er is echter ook iets om je over te verheugen: quarantaine betekent ook tijd voor jezelf, en zelfs met een snotneus valt er nog veel te presteren. Je kan natuurlijk je essay (die jammer genoeg nog af moest) voorzien van illustratie, maar er zijn nog vele andere mogelijkheden. We hebben nu het internet, een goed geneesmiddel tegen verveling, maar vroeger was dat wel anders. En ze hadden toen wel ziektes. Hoewel de geneeskunst misschien niet zo adequaat was als nu, wist men wel dat quarantaine geen kwaad kon als een plaag weer eens de kop op stak. En onze voorouders hebben wat gepresteerd! Ik zal vandaag een paar culturele hoogstandjes beschrijven die hun oorsprong vinden in tijden van ziekte.

Een bekend voorbeeld dat nu tijdens de quarantaine rondspookt op Twitter is “King Lear” van Shakespeare. Dit wereldberoemde toneelstuk over een koning die in de loop van het stuk zijn verstand verliest is geschreven in 1606. Als het geschreven wordt, heerst in het Londen van Shakespeare de pest. De pest stak voor het eerst de kop op in 1347 in Sicilië, en werd een van de meest gevreesde ziekten in Europa. De jaren die volgden betekende het oplopen van de “zwarte dood” een haast zeker doodvonnis: Een derde van de gehele Europese bevolking werd uitgeroeid. In een tijd waarin de hele stad overloopt van misère, mogen theaters niet open, want bezoek aan het theater kan zorgen voor “[…] great infeccion with the plague, or some other infeccious diseases, may rise and growe, to the great hynderaunce of the common wealth of this citty.” Dus begint Shakespeare met schrijven, en legt de basis voor veel van zijn meest beroemde stukken: King Lear, Macbeth en Anthony and Cleopatra werden toen gevormd.

Rond 1500 woedde niet alleen de zwarte dood, maar ook, tegenstrijdig als het mag zijn, een nieuwe wind in de kunstwereld. De Renaissance betekende een nieuw tijdperk in de kunst en de wetenschap, het ontwikkelen van wetenschappelijk denken en het ontstaan van iconische kunstwerken die tot de dag van vandaag bewonderd worden. Ons Neerlands trots, Rembrandt van Rijn, schilderde in ongeveer 1654 een van de meest liefdevolle portretten die we kennen. Zijn tweede grote liefde, Hendrickje Stoffels, heeft haar arm op de leuning van de stoel, en kijkt met zachte ogen naar de schilder. Nog geen tien jaar later sterft zij aan de pest in hun huis in Amsterdam, ze laat Rembrandt en zijn twee kinderen verwoest achter. Ze hangt nu in de National Gallery in Londen: https://www.nationalgallery.org.uk/paintings/rembrandt-portrait-of-hendrickje-stoffels

Een meer recent voorbeeld van kunst in een epidemie zijn veel werken van Keith Haring. De jaren 80 van de vorige eeuw kenden, zeker in de Verenigde Staten, een AIDS-epidemie, en veel onbegrip en haat naar homoseksuelen. Keith Haring’s werk Silence = Death wordt gekenmerkt door zijn bekende gezichtsloze figuurtjes, met een grote roze driehoek in het midden. De ziekte, waar hij later zelf ook aan sterft, is prevalent in veel van zijn werken. Het schilderij is te vinden op http://www.haring.com/!/art-work/25#.XnNmYKj0m00

Naast de grote verveling maar ook treurnis en angst die ziektes kunnen brengen, zorgen ze ook soms voor iets moois. Als een fenix uit haar as herrijst de samenleving mooier en wijzer dan voorheen; laten we hopen dat dit voor COVID-19 ook het geval is.

Nog meer informatie over schoonheid in ziekte? Lees verder:

Jones, J. (17 maart 2020). Plague visionaries: How Rembrandt, Titian and Caravaggio tackled pestilence. The Guardian. Verkregen via https://www.theguardian.com/artanddesign/2020/mar/17/plague-visionaries-how-rembrandt-titian-and-caravaggio-tackled-pestilence

Weiner, J. (4 mei 2018). The Art of the Aids Crisis: Cautionary Oeuvres From the 1980s [artikel]. Verkregen via https://blogs.commons.georgetown.edu/cctp-802-spring2018/2018/05/04/the-art-of-the-aids-crisis-cautionary-oeuvres-from-the-1980s/

Pollack-Pelzner, D. (14 maart 2020) Shakespeare Wrote His Best Works During a Plague. The Atlantic. Verkregen via https://www.theatlantic.com/culture/archive/2020/03/broadway-shutdown-could-be-good-theater-coronavirus/607993/