In de Trouw van afgelopen zaterdag (8 februari) stond een groot artikel over het overlijden van een vrouw van 105. Een hele bijzondere leeftijd natuurlijk, maar niet elke 105-jarige krijgt een artikel aan zich gewijd. Deze vrouw had iets heel bijzonders, nog naast deze hoge leeftijd: zij was de laatste nog levende Moresnetter. Menigeen zal dat niks zeggen, bij anderen gaat misschien een klein belletje rinkelen. In dit artikel zal ik het hebben over dit bijzondere gebied en haar vergeten geschiedenis.

Neutraal Moresnet was een gebiedje van een kleine 344 hectare in de vorm van een driehoek. Het gebied ligt net onder het drielandenpunt bij Vaals, wat het op enig moment dus een soort vierlandenpunt maakte. Het neutrale gebied ontstond door ruzie en onduidelijkheid bij het Congres van Wenen na de val van Napoleon in 1815. In het gebied lag een zinkmijn die door zowel Nederland als de Pruisen werd begeerd en omdat de documenten uit het verdrag onduidelijk waren besloten ze er tijdelijk een neutraal gebied van te maken. Uiteindelijk was het niet bepaald tijdelijk: de situatie heeft van 1816 tot 1920 geduurd.

De neutrale status van het gebied bracht allerlei zaken met zich mee. Het bestuur lag in handen van twee commissarissen van Pruisen en Nederland. Door de gedeelde status van het land was er geen duidelijk belastingregime en werd het in de praktijk een belastingparadijs. Later werd het gebied ook een soort gokimperium omdat er in de verdragen nooit iets was afgesproken over een verbod op gokken, dus gokkers konden vrij hun gang gaan. De beperkte controle in het gebied (in het artikel van Trouw werd genoemd dat er slechts één veldwachter was) zorgde er ook voor dat criminelen naar het gebied trokken. Daar konden zij ontvluchten aan controles en ook was er amper douane, wat vervolgens zorgde voor smokkeling via het gebied. Daarnaast gingen mensen uit de regio tijdelijk in het gebied wonen als zij hun dienstplicht wilden ontlopen, simpelweg omdat er geen dienstplicht was in Moresnet (er was namelijk geen leger). Het gebrek aan formele instituties maakten ook dat ongetrouwde vrouwen hun kinderen geboren lieten worden in Moresnet en het aldaar ter adoptie aanboden. Op die manier kon de publieke vernedering van een buitenechtelijk kind voorkomen worden en het kind wel ter wereld gebracht worden. Nog altijd zijn er nabestaanden die erachter komen dat één van hun (voor)ouders op die manier geadopteerd zijn.

Het gebiedje heeft tot 1920 in deze vorm bestaan, toen met het Verdrag van Versailles een einde kwam aan de neutraliteit en het bij België werd gevoegd. Mensen die tot die tijd in het gebied geboren werden waren ‘Neutralen’ en kregen dit ook als hun nationaliteit op hun paspoort. De mevrouw uit het artikel van Trouw was dus de laatste Neutrale die nog in leven was, waarmee dat deel van de geschiedenis nu volledig afgesloten is. Er is nog altijd een museum over het gebied in Kelmis en er zijn nog oude grenspalen te vinden. Deze bizarre situatie is dus niet helemaal vergeten. Voor mijzelf een reden om het bijzondere gebied eens een keer te gaan bezoeken, misschien volgt er dan wel nog een artikeltje. Misschien wel een bestemming voor de Binex? 

Voor dit artikel zijn de volgende bronnen gebruikt:
https://www.trouw.nl/binnenland/catharina-meessen-1914-2020-de-laatste-moresnetter-is-overleden-de-ministaat-is-nu-echt-historie~b0af994b/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Neutraal_Moresnet