In Moskou kunnen toeristen op de foto met Lenin en Stalin lookalikes. Een foto kost voor een Rus 200 tot 300 Russische roebel (€2,56- €3,84) en voor buitenlandse toeristen 500 roebel (€6,41), afhankelijk van de onderhandelingsvaardigheden. De Stalin-imitator heeft voorheen 30 jaar in het leger gediend en werkt inmiddels al 8 jaar als imitator. Over de hoeveelheid toeristen die op de foto willen is hij zeer tevreden. Hij is namelijk verreweg de populairste lookalike. Wat zegt dit over de continuïteit van de populariteit van Stalin?

Allereerst een korte chronologie van de Russische geschiedenis. De Februarirevolutie in 1917 maakte een einde aan het tsaristisch regime; de Romanovs. Toen de Romanovs vertrokken kwam er een regering. Deze regering durfde de Eerste Wereldoorlog niet stop te zetten, wat leidde tot blijvende ellende en armoede in Rusland. Lenin zag dit en greep met de bolsjewieken de macht: het begin van de Sovjet-Unie.

Jozef Stalin was van 1922 tot zijn dood in 1953 secretaris-generaal van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. Stalin slaagde erin om na de dood van Lenin in 1924 steeds meer macht te krijgen. Hij zette oppositiebewegingen binnen de Communistische Partij op een zijspoor, verban zijn tegenstander Leon Trotski en kreeg hierdoor dictatoriale macht over de Sovjet-Unie.

Stalin werd de man met de ijzeren hand genoemd. Zijn meedogenloze totalitaire bewind heeft immers tot vele miljoenen slachtoffers onder de Russen en andere volkeren geleid. Politieke tegenstanders, maar ook hoge politieke medestanders, werden gedeporteerd naar goelags en stierven hier door de erbarmelijke omstandigheden. Andere overleden tijdens een van de hongersnoden. Stalin hield zich persoonlijk bezig met de terreur van zijn onderdanen. Zo zijn documenten gevonden met namen van slachtoffers met daaronder de handtekening van Stalin. De massamoordenaar heeft naar schatting 9 tot 20 miljoen doden op zijn geweten.

Desondanks kwam Stalin bij opiniepeilingen van het Levada Centrum in Rusland in 2016 tevoorschijn als ‘belangrijkste figuur allertijden’. Bij mensen die ouder zijn dan 40 jaar kreeg Stalin het hoogste aantal stemmen (40-35%). Waarom was en is Stalin ondanks deze daden toch populair? Historicus André Gerrits legt uit dat Stalin niet, zoals bij Hitler wel het geval is, door historische bagage wordt achtervolgd terwijl hij minstens zo’n grote massamoordenaar was als Hitler. Socioloog Alexei Levinson legt uit waarom de terreur van Stalin wordt ‘vergeten’.

Allereerst is Stalin belangrijk voor de Russen omdat de naam Stalin verbonden is met de overwinning van de Sovjet-Unie in de Tweede Wereldoorlog. Het verslaan van Nazi-Duitsland is een historisch symbool dat de Russische maatschappij verenigt. Dit voor veel Russen dé reden waarom ze Stalin zien als het belangrijkste figuur aller tijden. Ten tweede versnelde Stalin de industrialisatie van de Sovjet-Unie waardoor het land uitgroeide tot een wereldmacht. Onder de Russische samenleving heerst nostalgie naar de grootsheid van Rusland. Russen hebben het idee dat onder het bewind van Stalin eerst iedereen tegen hem was, maar dat Stalin daarna erkend werd door wereldleiders. Zo bewerkstelligde hij dat de halve wereld van de Russen werd. Stalin wordt dus gezien als een sterke man die de Sovjet-Unie groot gemaakt heeft en de industrie heeft opgebouwd. Ten derde heerst er volgens de overlevering het idee dat ‘er onder Stalin orde was’. Er was sprake van een aanbodeconomie; er werd geproduceerd omdat dit werd bevolen en de Partij bepaalde wat er geproduceerd werd.

Ook Jessica Gorter, documentairemaakster van De Rode Ziel heeft zich op de vraag geworpen waarom Jozef Stalin zestig jaar na zijn dood nog bovenaan de populariteitslijsten staat als grootste leider ooit. Zij beaamt dat met de Perestrojka, de hervormingspolitiek van Gorbatsjov, de oudere generatie alles is kwijtgeraakt. Zij hebben hun werkende bestaan in de toekomst gestopt, om het communisme te bouwen. Van de een op de andere dag was dit verdween en verdween hun identiteit. De Perestrojka heeft dus geleid tot een identiteitscrisis, met name bij ouders van de huidige generatie. Hierdoor zijn veel jongeren ontvankelijk voor een patriottische boodschap, want ze zijn zoekende naar een nieuwe identiteit. De generatie die de Sovjet-Unie is kwijtgeraakt ervaart een gevoel van nostalgie en zingeving; waar is het anders goed voor geweest.

Hubert Smeets, Ruslanddeskundige, beaamt daarnaast dat Rusland geen politiek debat voert over waar Rusland staat in 2040. De politieke discussie in Rusland gaat niet over de toekomst, maar over het verleden. De geschiedenis zien de Russen als hun belangrijkste politieke kapitaal. Dus als je over het verleden in negatieve termen praat, zeg je iets negatiefs over de politiek van nu.

Tezamen heeft dit ertoe geleid dat 54% van de ondervraagden vond dat Stalin de Sovjet-Unie tot bloei heeft gebracht. Toch zou minder dan 5% van de Russen willen leven in de tijd van Stalins vijfjarenplannen. Al met al is de hedendaagse populariteit van Stalin, met name onder de oudere generatie, naar mijn mening een interessant fenomeen.