Een interview met Ilse van Liempt over de vluchtelingenproblematiek op de Griekse eilanden, de EU-Turkije deal en de humaniteit van dit beleid.

Hoi! Wij zijn Jasper, Silke en Anke en dit jaar beginnen wij met de interviewcie, een nieuwe subcie van Oikos. We gaan in de loop van het jaar een aantal interviews afnemen. We hebben er super veel zin in! Lees hieronder ons eerste interview (: 

Maandagmiddag om kwart over drie zitten we er klaar voor, het eerste interview van de interviewcie. Samen met Ilse van Liempt gaan we praten over de vluchtelingencrisis op Griekenland en de beleidsvoering die daarbij komt kijken. Bij aanvang van het interview laat Ilse nog even weten dat ze echt he-le-maal niet geïntimideerd is door drie interviewers hoor, we proberen dus maar even extra lief te kijken. We beginnen het gesprek met wat achtergrond informatie over hoe Ilse bij haar specialisatie in onderzoek naar vluchtelingen is gekomen. We komen erachter dat het eigenlijk een beetje toeval is dat ze hierbij is gekomen door een promotieonderzoek naar mensensmokkel. Ilse: “vooraf had ik hier niet veel kennis over, maar blijkbaar zijn bijna alle vluchtelingen die hier in Nederland aankomen hier terecht gekomen via mensensmokkelaars omdat er simpelweg geen andere manier is om naar Europa te komen vanuit asielzoeker producerende landen, en zo heeft het zich een beetje doorontwikkeld tot waar ik nu ben”. 

We praten over de EU-Turkije deal. Voor veel mensen een vaag begrip waarvan de inhoud niet goed bekend is, maar Ilse weet het in heldere taal aan ons uit te leggen. Oorspronkelijk was de deal bedoeld om mensensmokkel en verdrinking van vluchtelingen tegen te gaan door ze een veilige opvang plaats te bieden in Turkije. Turkije was in deze een logische keuze, de meeste Syrische vluchtelingen kwamen aan via Turkije. In de tijd dat de deal gemaakt werd wilde Turkije ook nog wat meer bij de Europese Unie horen dan nu. In de praktijk pakte deze ideologische deal helaas anders uit. De deal resulteerde in meer dan mensensmokkel tegengaan. Het resulteerde er vooral in dat Griekenland, dat oorspronkelijk altijd een transitland is geweest, een doorreisland, moest ineens grote groepen vluchtelingen gaan opvangen en selecteren wie er door mogen reizen en wie weer terug moeten naar het land van herkomst. Deze nieuwe wetgeving, deze policy of containment, maakt het makkelijker om mensen terug te sturen dan wanneer zij al verder zijn gereisd naar andere landen, maar het leidt ook tot opstopping. Ilse gebruikt hier de vergelijking van een trechter, er komen veel mensen binnen, maar er kunnen maar heel weinig mensen tegelijkertijd weg door de slome asielprocedure.

Dit brengt ons op de vraag waarom er nog vastgehouden wordt aan de EU-Turkije deal terwijl deze niet goed blijkt te werken. Ilse: “Bij migratiebeleid speelt symboliek een grote rol. Er wordt heel erg aan vast gehouden dat sinds de deal de cijfers naar beneden gingen. Onderzoek laat eigenlijk zien dat er ook een heleboel andere externe factoren waren die hieraan bijdroegen. Toch werd er heel erg gecommuniceerd dat dit kwam door de deal. Het is een soort politiek machtsmiddel”. Vanwege deze sterke symbolische waarde is het dus heel lastig om de deal stop te zetten. Er zijn momenteel zelfs onderhandelingen tussen andere landen voor een soortgelijke deal, de EU-Turkije deal wordt door veel overheden wel degelijk als voorbeeld gezien. Het is ook een beleid waar overheden trots op zijn, terwijl het eigenlijk heel vreemd is dat mensen als een soort pionnen worden ingezet in de geopolitieke situatie. 

Na al een flinke tijd met Ilse te hebben gepraat over het beleid dat europa voert rondom vluchtelingen, komen we tot de conclusie dat het europese vluchtelingenbeleid vaak negatief uitwerkt op vluchtelingen zelf. Dit roept bij ons al snel de vraag op in hoeverre dit beleid dan nog te legitimeren valt. Ilse beaamt dat dit inderdaad een ingewikkelde en uitgebreide kwestie is, die van verschillende kanten bekeken kan worden. Volgens haar zijn er verschillende vormen van legitimatie te herkennen, ook specifiek bij de EU-Turkije deal. In eerste instantie wilde men tijdens het ontwerpen van de deal tegengaan dat vluchtelingen nog de gevaarlijke oversteek naar europa zouden maken, waarbij veel vluchtelingen het risico liepen te verdrinken. Verder zou het tegenhouden van vluchtelingen bij de grenzen ervoor zorgen dat terugsturen makkelijker ging, aan de grens kon immers nog makkelijker bepaald worden of iemand een “legitieme vluchteling” was. En als laatste is het vluchtelingenprobleem voor veel landen in Europa simpelweg een “ver van mijn bed show”. De problematiek vindt plaats aan de grenzen van Europa, met name op de Griekse eilanden. Voor landen als Nederland is dit ‘ver weg’ en ‘uit het zicht’, waardoor zij simpelweg de problemen niet zien en een deal zoals de EU-Turkije deal als legitiem beschouwen. Duidelijk is volgens Ilse dus dat het europese beleid elementen bevat die in theorie kans hadden om te slagen, maar, we horen het vele malen tijdens het interview, de theorie heeft in de praktijk niet goed uitgewerkt. 

Ilse vertelt ons vervolgens in meer detail over de zogenaamde 1 voor 1 regel binnen de EU-Turkije deal, een duidelijk voorbeeld van een in essentie slimme theorie, die in de praktijk te wensen overlaat. Volgens Ilse worden mensen hiermee eigenlijk gebruikt als pionnen, ze vertelt ons dan ook dat ze niet alle details begrijpt van hoe dat deze regel ooit is ingevoerd. Deze 1 voor 1 regel houdt in dat wanneer er aan de grens van de Europese Unie één vluchteling wordt teruggestuurd naar diens herkomstland, er een andere vluchtelingen met het vliegtuig ‘veilig’ naar Europa mag, maar deze laatste optie geldt alleen voor Syriërs. Dit klinkt natuurlijk als een heel raar principe wat ook door vluchtelingen zelf als apart wordt ervaren. Ilse zegt hierover dat “ook migranten zelf de oneerlijkheid van het systeem voelen”. Ze vinden het vreemd en oneerlijk dat zij wel in het vliegtuig mogen stappen, terwijl iemand anders die niet die mogelijkheid heeft de gevaarlijke overtocht moet maken. De 1 voor 1 regel geldt alleen voor Syrische vluchtelingen, terwijl bij terugsturen deze limitatie niet geldt. Ilse vraagt zich hardop af of dit überhaupt juridisch gezien wel te legitimeren valt. Ze zegt zeker geen jurist te zijn, maar vertelt ons vol overtuiging dat deze regel zeker niet te legitimeren valt. Zeker niet zoals deze in praktijk wordt uitgevoerd. Ilse sluit zich dan ook aan bij de term die Amnesty International gebruikt voor deze manier van omgaan met vluchtelingen: het is menselijke koehandel. 

Op de vraag wat ze nog graag mee wil geven aan de lezers heeft Ilse een duidelijk antwoord: “breng meer humaniteit en menselijkheid in het beleid en in de kijk en omgang met vluchtelingen. Mensen zijn een oorlog ontvlucht en daar wordt vaak overheen gekeken”. De reden dat er overheen wordt gekeken lijkt dat het beleid op Europees niveau wordt gemaakt, waardoor het probleem voor veel mensen geen onmiddellijke realiteit is. Na zelf op de Griekse eilanden te zijn geweest heeft Ilse inzicht in hoe het er voor vluchtelingen aan toe gaat. In werkelijkheid staan de vluchtelingen voor moeilijke keuzes. Voor Syriërs is hun thuisland verzwolgen door oorlog, en velen hebben daarbij traumatische momenten beleefd. Als ze hoop willen op een toekomst voor zichzelf en hun familie is vluchten de beste optie. Sommigen kiezen te voet naar Turkije te vertrekken, waar ze dan in kampen terecht komen. Hun andere optie is een mensensmokkelaar een fortuin betalen om met gevaar voor eigen leven over de Middellandse zee te komen, waarbij er naast verdrinking ook de kans bestaat dat ze door een kustwacht worden teruggestuurd. Als ze aankomen in Griekenland wacht ze een tergend langzame asielprocedure terwijl ze verblijven in mensonterende toestanden op ‘hotspots’ zoals Kos en Lesbos. Om dit te vermijden kiezen sommigen bij voorbaat om een smokkelaar te betalen. Mentaal eist het hele avontuur absoluut zijn tol van de vluchtelingen. Ze hebben soms verschrikkelijke dingen meegemaakt en hebben hun leven achtergelaten om nu maanden of zelfs jaren te verblijven in nog een onveilige en ronduit deprimerende omgeving. Het is door de afstand en retoriek makkelijk te vergeten dat vluchtelingen uiteindelijk ook mensen zijn, mensen die in nood verkeren. 

De realiteit van de Turkijedeal is een beleid dat vooral van symbolische aard is. En dat er hier en daar dingen mankeren of over het hoofd worden gezien… Het doel van het beleid (mensen veilig naar Europa helpen) is echter nobel. Nu is hopelijk ook duidelijk waarom de situatie voor vluchtelingen nog steeds ‘’tragisch’’ is zoals Ilse het verwoordt. Al is dit niet het meest opbeurende onderwerp laat Ilse ons nog wel een hoopvolle suggestie voor de toekomst. De asielprocedures in Griekenland duren zo lang omdat er te weinig mensen mee bezig zijn voor het aantal vluchtelingen. Andere landen, bijvoorbeeld Nederland, zouden hier in kunnen springen om de vluchtelingen sneller uit de kampen te krijgen. Zo wordt het verblijf in de nare kampen korter gemaakt, en kan een kamp wel fungeren als tussenpost in plaats van een eindbestemming.

Omslagfoto:  Ggia, Wikimedia Commons:https://commons.wikimedia.org/w/index.php?search=refugees+greek+islands&title=Special:MediaSearch&go=Go&type=image