Afgelopen week heb ik een geweldige reis mogen maken naar Duitsland, Polen en Tsjechië. Voor mijzelf was het hoogtepunt van deze reis een bezoek aan Berlijn. Dit was niet de eerste keer dat ik de Duitse hoofdstad heb bezocht, maar deze stad blijft fascinerend. Niet alleen speelt de geschiedenis een hoofdrol, maar Berlijn heeft een hele eigen sfeer met naar mijn mening relaxte mensen en een rauwe omgeving die je niet snel ergens anders vindt.

Natuurlijk bezoek je als geograaf (en ook als niet-geograaf overigens) als eerste de historische monumenten van de stad. Plaatsen als de ‘Gedenkstätte Berliner Mauer’ aan de Bernauerstraße, het Holocaustmonument en een museum als ‘Topographie des Terrors’ laten een diepe indruk achter over de Tweede Wereldoorlog en de daarop volgende deling van Duitsland en de deling van Berlijn.

Mocht je nou na het bezoeken van deze bizarre plaatsen nog tijd over hebben, kijk dan eens goed om je heen. Een van de meest gave dingen om te bekijken in Berlijn is namelijk de omvangrijke street art. De kleurrijke schilderingen zijn niet weg te denken van de Muur, van schuttingen of van complete gevels. Even kort: hoe is deze bijzondere kunstvorm eigenlijk ontstaan?

Street art is een voortzetting van graffiti. Graffiti begon met simpele handtekeningen uit een spuitbus, maar samen met de maatschappelijke veranderingen in de jaren ’70 van de vorige eeuw werd street art ook een politiek middel. Naast het achterlaten van namen, pijlen en symbolen kwam toen ook het stickeren op en werden er daarnaast steeds uitgebreidere, grotere kunstwerken gemaakt.

In Berlijn vormde de westelijke zijde van de muur al gauw het perfecte canvas om op te schilderen. De Berlijners van toen gebruikten het betonnen doek om hun ideeën en politieke uitingen op weer te geven. Ze konden niet geheel zonder gevaar te werk gaan, want de gehele muur bevond zich op het grondgebied van de DDR. Dit betekende dat de Oost-Duitse grenswachten moesten optreden op het moment dat ze de kunstenaars aan het werk zagen op hun ‘antifaschistischer Schutzwall’.

Afbeelding: de westzijde van de Berlijnse muur, een toneel voor graffitispuiters.

Na de val van de Muur in 1989 werd ook de oostkant van de Berlijnse muur een plaats voor street art. In eerste instantie was het beschilderen van de muur aan de oostzijde met name een uiting van vrijheid. Decennialang was het immers niet mogelijk geweest om zo dicht bij deze betonnen barrière te komen, laat staan deze te bekladden. In de lente en zomer van 1990 werden street art kunstenaars uit de hele wereld naar Berlijn gehaald om dit lange overgebleven stuk van de muur te kleuren. De thema’s en stijl van de schilderingen verschillen, maar centraal staat de tijd waarin men toen leefde. Een tijd van verandering, van nieuwe politiek en van vrijheid. In het licht van de hedendaagse politieke spanningen en de oorlog in Oekraïne voelen deze kunstwerken toch extra beladen. Misschien is hun boodschap wel belangrijker dan ooit.

Afbeelding: een van de teksten geschilderd op de East Side Gallery.

Alle foto’s gebruikt in dit artikel, inclusief de kopfoto, zijn eigen foto’s van de auteur.