In 1946 namen de helden van het verzet tegen de Duitsers een nieuwe taak op zich: het herdenken van de slachtoffers en het vieren van de vrijheid. Al sinds de dag dat de Canadezen door Amsterdam reden, 5 mei 1945, wordt er regionaal en nationaal stil gestaan bij de bevrijding. Die herdenking is langzaam uitgegroeid tot wat we vandaag de dag herkennen als het Nationaal Comité 4 en 5 mei, met aandacht voor alle militaire- en burgerslachtoffers in de Tweede Wereldoorlog en daarna. We staan dus ook stil bij slachtoffers en vluchtelingen in onder andere Syrië, Afghanistan, Jemen en Oekraïne. Wat ook herdenken onontkoombaar geografisch maakt. 

Rond een dag van vandaag hangt er elk jaar weer een politieke spanning rondom datzelfde onderwerp; wie herdenken we op 4 mei? Overduidelijk is dat dit Nederlandse slachtoffers uit de Tweede Wereldoorlog zijn. Verder zijn het ‘slachtoffers van oorlogssituaties en vredesoperaties waarbij Nederland betrokken was’ volgens het Comité. Er zijn echter ook geluiden dat dit niet inclusief genoeg is. Want pas in 1966 is de herdenking van de holocaust en Joodse slachtoffers toegevoegd aan de nationale herdenking. Denk verder aan de Indonesische slachtoffers in de jaren ‘60, de slachtoffers in Korea, Irak en Joegoslavië. Maar denk ook verder naar situaties waarbij Nederland geen directe vinger in de pap had, Jemen en Oekraïne. Elk een mensenleven dat verloren ging, en waaraan mensen die in Nederland wonen vrienden en familie hebben verloren. De grenzen op de wereldkaart en de rol die wij als land hebben gespeeld in een situatie lijken mee te spelen wie we herdenken op 4 mei. 

Trouw kopte vorig jaar, vlak voor een lege herdenking in corona-tijd,  “De dodenherdenking is altijd een spiegel van de tijd”. Er wordt in de geest van de tijd in 2014 stil gestaan bij slachtoffers in Syrië en dit jaar waarschijnlijk vooral bij de oorlog in Oekraïne. Daarbij horen geluiden of we hen wel goed herdenken op 4 mei. Het is een openlijk kritische discussie door het land heen, met argumenten van beide kanten. Vind er van wat je zelf vind en ga vooral de (vriendelijke) discussie aan met anderen. Uit onderzoek vorig jaar blijkt namelijk ook dat Nederlanders zich het meest verbonden voelen met elkaar op 4 en 5 mei. Doen we toch iets goed met inclusiviteit op deze dagen. 

“Herdenken gaat uit van de vaststelling dat het verleden niet voltooid is, van het besef dat de buik die het Derde Rijk baarde nog vruchtbaar is.” – Arnon Grunberg, 2020. Geciteerd uit Trouw, 2020. 

Herdenken is inherent politiek. Wie je herdenkt, wat je herdenkt, waar je naar streeft. Het omvat geweld uit racisme, discriminatie en fascisme. Alle dingen die in meer of mindere mate de wereld nog altijd teisteren. Daarom ligt het misschien ook wel zo gevoelig. Herdenken is cultureel en daarnaast ook geografisch. In Duitsland herdenken ze natuurlijk de oorlog anders (de oorlog ligt er nogal moeilijk), maar ook in België, Rusland, Indonesië en in het VK. Uiteindelijk is 4 mei voor ons een dag van herdenken, en de twee minuten stilte mag iedereen op zijn eigen manier inzetten. Met een biertje in de hand of op de Dam. Zolang het maar om 20:00 stil is.