Paraskevidekatriafobie. Een woord waar je tong van breekt. Ook is het een woord dat niet wordt herkend door Microsoft Word. Waarschijnlijk heb je er nooit van gehoord. Toch kun je aan het woord opmaken dat het gaat om een fobie. Een fobie waar een groot aantal mensen aan lijdt. Gelukkig komt het maar een aantal dagen per jaar voor. Vandaag is het zo een dag. Het is vandaag namelijk vrijdag de dertiende. Vrijdag de dertiende wordt beschouwd als een ongeluksdag. Een dag waarop je niet onder een ladder door loopt, zwarte katten ontwijkt en je spiegel heel houdt. Het is niet verbazingwekkend als dit je allemaal is ontgaan, want we hebben wel belangrijkere onderwerpen waar we ons mee bezig houden. Zoals de hoed van Depay, de heroïneproductie door Ziekenhuis Slotervaart en commissie-Stiekem. Toch is vrijdag de dertiende in een groot aantal landen een behoorlijke issue. Maar hoe is deze angst dan ontstaan?

Allereerst werd er beweerd dat het allemaal begon toen men leerde tellen. Hierbij gingen onze voorouders uit van tien vingers en twee voeten. Er kon dus maar tot twaalf geteld worden. Daardoor zou het getal dertien ongeluk brengen. Of men toen in de gaten had dat de mens welgeteld tien tenen heeft, is ons een raadsel. Echt geloofwaardig komt dit niet over, maar je moet toch ergens beginnen.

Een andere reden waarom men angst heeft voor vrijdag de dertiende of het getal dertien, is Jonas. Jonas Iscariot was tijdens Het Laatste Avondmaal de dertiende gast. Ook was hij degene die Jezus had verraden. Dit leidde tot de kruisiging van Jezus. Die kruisiging vond plaats op een vrijdag. Hierdoor wordt, vanuit het christendom, vrijdag de dertiende gezien als een ongeluksdag. Andere Bijbelse gebeurtenissen die vermoedelijk plaatsvonden op vrijdag de dertiende zijn onder andere de Zondvloed in de tijd van Noah met zijn Ark en het verleiden van Adam door Eva met een appel. Dit is hoe men in West-Europa vrijdag de dertiende grotendeels verklaart. Is het dan in de rest van de wereld anders? Ja.

In de Noorse mythologie komt eveneens een afkeer naar het getal dertien naar voren. Ook hier begint het met een feestmaal dat wordt verstoord een dertiende gast, namelijk Loki. Dit feestmaal vond plaats in het Walhalla, waar twaalf goden aanwezig waren. Loki was niet uitgenodigd omdat niemand hem eigenlijk mocht. Dit kon Loki niet waarderen en kwam toch nog opdagen om het feestmaal te verstoren. Dit lukte hem vrij aardig, want er ontstond ruzie die er toe had geleid dat één van de goden werd vermoord. Reden genoeg om het getal dertien als een ongeluksgetal te zien.

Niet alleen de Noorse goden gaven betekenis aan het getal dertien, zo ook de Egyptische goden. Zij zagen de dertiende fase van het leven als de weg naar het hiernamaals. In tegenstelling tot de Noorse mythologie en de Bijbelverhalen werd het getal dertien gezien als een geluksgetal. Dit heeft te maken met het feit dat de Egyptenaren vroeger geen trieste gedachten hadden wat betreft het leven na de dood. Naarmate men de dood anders gingen interpreteren en er steeds meer bang voor werd, werd het getal dertien gekoppeld aan angst voor de dood.

Ook de Grieken hebben angst voor het getal dertien. Alleen niet op een vrijdag. Zij hebben gekozen voor een dinsdag. Dit wordt in verband gebracht met Ares, de god van de oorlog. Ares zou namelijk invloed uitoefenen op de dinsdag. De Romeinse tegenhanger van Ares, is Mars. In het Spaans ook wel ‘martes’, wat toevallig ook dinsdag betekent. Hierdoor hebben ook de Spanjaarden een afkeer voor de dinsdag. Dit is de rede waarom de film ‘Friday the 13Th’ werd vertaald naar ‘Martes 13’. De val van Constantinopel door de Vierde Kruistocht en de val van Constantinopel door de Ottomanen vonden allebei plaats op een dinsdag. Dat laatste vond plaats in 1453. Als je de cijfers bij elkaar optelt, krijg je het getal 13. Twee gebeurtenissen die het bijgeloof over de dinsdag versterken.

Naast de Grieken en de Spanjaarden, hebben ook de Italianen gekozen voor een andere dag. Wel op een vrijdag, maar niet de dertiende. Zij zien namelijk vrijdag de zeventiende als een ongelukkige dag. De oorsprong hiervan heeft te maken met het schrijven van het getal 17 in Romeinse cijfers: XVII. Als je deze letters door elkaar husselt, krijg je het woord ‘VIXI’ (‘ik heb geleefd’). ‘Ik heb geleefd’ impliceert naar dood in het heden, een voorteken van pech. Het getal 13 wordt in Italië juist gezien als een geluksgetal, maar vanwege de Amerikanisering beschouwen de jongeren vrijdag de dertiende steeds meer als een ongelukkige dag.

Het is duidelijk dat ‘vrijdag de dertiende’ niet overal op een vrijdag valt of op de dertiende van de maand. Wat wel grotendeels overeenkomt, is de symboliek. Denk hierbij aan ladders, zwarte katten en heksen. Voor de symboliek is een heidense verklaring, met christelijke, Noorse en Romeinse invloeden. De Romeinen hebben hun zesde dag van de week (dies veneris) genoemd naar de godin van de liefde, Venus. De Germaanse tegenhanger van Venus, is Freya. Ook Freya was een godin van de liefde. Eén van de symbolen van Freya was een zwarte kat. In de Noorse mythologie werd een zwarte kat gezien als een dierlijke gedaante van een heks. Heksen kwamen volgens de Noorse mythologie iedere vrijdag samen op een begraafplaats. Legendes zeggen dat Freya zich begaf naar een bijeenkomst van twaalf heksen op een vrijdag. Zij gaf één van haar zwarte katten aan de heksen. Omdat een zwarte kat werd gezien als een heks, kwam het aantal heksen uit op dertien. Hier komt alles bijeen. Vrijdag, het getal, zwarte katten, heksen en Rebecca Black.

Verschillende culturen hebben dus een eigen ongeluksdag of ongeluksgetal. Ook verschilt het per cultuur hoe beangstigend die dagen of getallen zijn. Hier in Nederland kijkt men niet zo beangstigend naar vrijdag de dertiende. In de Verenigde Staten daarentegen is het diep geworteld in de cultuur. Er wordt gezegd dat een groot aantal gebouwen geen dertiende verdieping heeft, ziekenhuizen geen operatiekamer met het nummer dertien gebruiken en vliegvelden geen ‘gate thirteen’ hebben. Het gaat zelfs zo ver dat mensen zich ziek melden en zakelijke transacties uitstellen. Volgens National Geographic gaat er tussen de 800 en 900 miljoen dollar verloren in het bedrijfsleven. Ook zijn er minder ongevallen omdat men meer oplettend is dan op andere dagen.

Geloof je niet in vrijdag de dertiende? Dan hebben we in mei 2016 vrijdag de zeventiende en anders dinsdag de dertiende in september 2016.

 ‘Ik geloof niet zo in bijgeloof, dat brengt ongeluk’