In deze rubriek genaamd No Access Card Needed (Voorheen Van Unnik Praat) krijgen we een kijkje in de keuken bij SGPL. Docenten, studenten, stagiaires of andere SGPL insiders komen aan het woord in deze rubriek. Vandaag presenteren wij Jeroen Bartels. Zin in een opfrisser geschiedenis over een van de belangrijkste documenten in de Nederlandse geschiedenis? Lees dan snel verder!

De Uni(e) van Utrecht

Toen ik in September werd gevraagd om een stukje voor Oikos online te schrijven, zei ik meteen vol enthousiasme ja! Ik had die dag namelijk net iets geleerd over het academiegebouw in Utrecht waar ik enthousiast van werd en wat mij een goed onderwerp leek om over te schrijven. Toen ik echter in de daaropvolgende dagen probeerde mijn enthousiasme over te brengen op medestudenten, viel dat vies tegen; veel schouderophalen en vage blikken. Nu de deadline toch stiekem wel heel dichtbij is gekropen en ik nog steeds geen beter onderwerp heb gevonden, heb ik toch de geschiedenisboeken maar afgestoft. Mocht je daar als echte geograaf geen trek in hebben; sorry, over drie dagen weer een geografisch verantwoord artikel!

Goed, terug naar september. In de week dat ik werd gevraagd voor het schrijven van dit artikel, was ik ook bij de wisseling van het oude naar het huidige bestuur van V.U.G.S. Deze wisseling van de wacht vond plaats in het academiegebouw. Toen ik opzocht waar dat precies was, kwam ik erachter dat in dat gebouw (dat vroeger het kapittelgebouw van de Dom was) in 1579 de unie van Utrecht werd getekend. Juist ja, het document dat vaak wordt gezien als het begin van de Nederlandse staat.

Hoe dat ook alweer precies zat? Waarschijnlijk heeft iedereen het wel eens gehoord in de geschiedenisles, maar om het geheugen even op te frissen: het begon allemaal bij de 80-jarige oorlog. Het gebied, dat later Nederland zou worden, werd bestuurd door de Spaanse koning Filips II, die zijn vader (Karel V) in 1555 was opgevolgd. Filips II was een fanatieke Katholiek en liet daarom de protestantse ‘ketters’ dan ook vervolgen. De Nederlandse edelen stuurden in 1566 een smeekschrift met de vraag hiermee te stoppen, wat gehoor kreeg. De vervolgingen stopten, maar niet voor lang: na de beeldenstorm werd de ‘Ijzeren’ hertog van Alva naar Nederland gestuurd om orde op zaken te stellen. Hij regeerde met  harde hand en zijn ‘bloedraad’ vervolgde naar schatting tussen de 6000 en 8000 mensen. Het werkte echter averechts, de protestanten kregen juist meer overtuiging dat ze streden voor een goede zaak en de onrust nam alleen maar toe. De opstand werd heviger en leidde uiteindelijk tot de 80-Jarige oorlog.

In 1576 werd de Spaanse staat failliet verklaard, mede door de vele oorlogen die ze op dat moment voerde. De Spaanse soldaten, die geen loon meer kregen, trokken muitend door het land en vermoorden en plunderden duizenden Antwerpenaren. Hierop besloten de Gewesten dat het genoeg was geweest; met de pacificatie van Gent sloten ze een verbond en verklaarden dat de Spaanse troepen Nederland moesten verlaten. De meningsverschillen op het gebied van godsdienst zorgden er echter voor dat het verbond niet lang standhield. De opvolger van de hertog van Alva, Alexander Farnese, maakte hier graag gebruik van; hij haalde enkele katholieke delen over zich weer bij Spanje aan te sluiten in de unie van Atrecht. Enkele weken nadat deze unie werd getekend in het Franse Arras, tekenden de gewesten die niet meer bij Spanje wilden horen dan ook de unie van Utrecht in, je raad het al, Utrecht.

En hoewel dit document alleen inhield dat de gewesten een militaire bond vormden en ze volledig autonoom bleven, is de unie van Utrecht toch wel een hele belangrijke opstap geweest naar de Republiek der zeven verenigde Nederlanden en daarmee een belangrijke stap naar de vorming van de Nederlandse staat. Ik was niet de enige die zich verbaasde over de weinige aandacht die deze historische plek kreeg. In mijn zoektocht naar informatie over de Unie van Utrecht kwam ik langs een fragment van RTV Utrecht. Hierin gaat Maarten van Rossem ook naar de oude kapittelzaal van de Dom en spreekt zijn verbazing uit over het ontbreken van informatie. Zo zijn er maar een paar schamele verwijzingen naar wat er hier in 1579 gebeurde. Er is alleen een klein bordje bij de deur van de oude kapittelzaal die verteld wat er gebeurd en er is het standbeeld op het Domplein. Om eerlijk te zeggen had ik zelf ook geen idee van wie dat standbeeld was voordat ik aan dit artikel begon; maar het is dus Jan van Nassau, de broer van Willem van Oranje. Op de achterkant van het standbeeld staat (volgens van Rossem ‘niet verschrikkelijk makkelijk leesbaar’) weergegeven dat hij degene was die de Unie van Utrecht opstelde en de onderhandelingen met de verschillende gewesten voerde (Saillant detail; Willem van Oranje heeft de Unie nooit ondertekend, ook al probeerde hij de gewesten wel te verenigen, hij was voor gehele vrijheid van godsdienst en meer centrale macht. Dit werd echter niet opgenomen in de Unie; Gewesten mochten zelf nog het godsdienstbeleid bepalen en bleven autonoom). Misschien heeft deze geringe aandacht voor de ondertekening van de Unie van Utrecht te maken met het feit dat de kapittelzaal cadeau werd gedaan aan de universiteit van Utrecht. In 1886 bestond de universiteit van Utrecht namelijk 250 jaar en kreeg het van de bevolking het academiegebouw met daarin de kapittelzaal.

Al wordt er dan tegenwoordig misschien niet meer zoveel aandacht aan geschonken en al zijn we allemaal niet voor niets geograaf geworden en denken we graag na over de grote wereld,  de geschiedenis is toch soms interessanter en dichterbij te vinden dan je misschien denkt. Dus de volgende keer als je in het academiegebouw moet zijn; denk dan niet alleen aan de uni, maar ook eens aan de Unie van Utrecht!

Jeroen Bartels

Meer weten? Lees verder op:

https://historiek.net/tachtigjarige-oorlog-op  stand-nederlanden/63289/

https://www.uu.nl/organisatie/academiegebouw/over-het-academiegebouw/historie

https://historiek.net/unie-van-utrecht-1579-betekenis/74900/