Nederland, België en Duitsland kunnen anno 2019 goed met elkaar door één deur. Het verdrag van Schengen heeft ervoor gezorgd dat we makkelijker met elkaar kunnen handelen en samenwerken en meestal leidt dit niet tot conflicten. Maar een project houdt de relaties met onze twee buren al tientallen jaren onder spanning: de IJzeren Rijn.

De kans is vrij groot dat je hier nog nooit van hebt gehoord, maar waar ik vandaan kom gaat het er al zo lang ik mij kan herinneren over. De IJzeren Rijn is een spoorlijn tussen de haven van Antwerpen en het Ruhrgebied in Duitsland. Zoals je op de kaart kan zien loopt deze spoorlijn ter hoogte van Roermond door Nederland en is een resultaat van de Belgische onafhankelijkheid in 1831. In het zogenoemde artikel 12 van het verdrag van Londen, waarin België definitief werd erkend, is vastgelegd dat België het recht zou houden op een goede verbinding tussen de haven van Antwerpen en de Duitse industrie in het Ruhrgebied en dat deze door Nederlands grondgebied mocht lopen. In ditzelfde verdrag deed België afstand van Oost-Limburg, wat nu de Nederlandse provincie Limburg is. Nederland ging hiermee akkoord, en dus mocht België de verbinding aanleggen.

De verbinding werd gebouwd en zodoende kon de haven van Antwerpen per spoor goed bereikbaar blijven vanaf Duitsland. In het begin van de 20e eeuw bouwden België en Duitsland echter een alternatieve route via Montzen, net onder Limburg door, zodat er nog maar een grens gepasseerd hoefden te worden. Omdat er toen nog geen open grenzen waren scheelde dit tijd. De IJzeren Rijn bleef in gebruik, maar het was nu niet meer de enige grensoverschrijdende verbinding.

De decennia daarna verliepen probleemloos voor de spoorlijn. Echter liep in 1972 liep de concessie van België af om het Nederlandse deel van de spoorlijn te mogen exploiteren. Tevens werd in 1991 het Nederlandse deel door de NS gesloten. Het natuurgebied De Meinweg, waar de spoorlijn doorheen loopt bij Roermond, werd op dat moment een natuurreservaat en kreeg een beschermde status. België had nog zijn alternatieve verbinding via Montzen en Nederland kreeg een mooi natuurgebied, dus in dat opzicht so far so good.

Maar de problemen en conflicten ontstonden een paar jaar later, toen de montzen-spoorlijn aan zijn maximale capaciteit begon te komen wat betreft het aantal goederentreinen dat er konden rijden. De lijn uitbreiden ging niet, dus ging België weer kijken naar heropening van de IJzeren Rijn verbinding. België had hier immers volgens het verdrag van Londen recht op.

De provincie Limburg, en daarmee ook Nederland, zitten niet te wachten op een heropening van de IJzeren Rijn. De provincie en de gemeente Roermond zijn vooral bang voor overlast voor de inwoners als er dagelijks vele goederentreinen langs Roermond moeten (op het hoogtepunt van de lijn waren dit 24 treinen per dag). Men wil eigenlijk ook geen goederenvervoer door het natuurreservaat de Meinweg hebben, omdat men vreest dat het weer in gebruik nemen van de lijn negatieve invloed op het milieu heeft. Ook in Duitsland ziet men de heropening niet per se zitten, maar ze hebben uiteraard wel belang bij een goede verbinding met Antwerpen.

In België is men al sinds het begin niet te spreken over de Nederlandse houding ten opzichte van de IJzeren Rijn. België beschuldigt Nederland, en met name de Rijksoverheid, ervan dat ze zich achter de ecologische bezwaren verschuilen om een belangrijke peiler van de Nederlandse economie te beschermen; namelijk  Rotterdam. De havens van Rotterdam en Antwerpen concurreren met elkaar en Nederland zou zichzelf wel aardig in de vingers snijden als ze de verbinding van Antwerpen met Duitsland zouden gaan faciliteren. Bovendien heeft België formeel gezien recht op het gebruiken van de spoorlijn, zo vond ook het Hof voor arbitrage in Den Haag bleek uit een uitspraak in 2005. België mocht volgens het hof het gebruik afdwingen en Nederland mocht niet dwarsbomen. Bovendien moest Nederland zelfs een deel van de kosten voor zijn rekening nemen, omdat de spoorlijn immers van Nederland is en op Nederlands grondgebied ligt.

De spoorlijn is inmiddels al 28 jaar dicht en is  niet onderhouden waardoor het heractiveren van de lijn vele honderden miljoenen euro’s kost. Ondanks de uitspraak van het hof voor arbitrage is er nog niks gebeurd en blijven de landen met elkaar ruziën over het wel of niet heractiveren van de IJzeren Rijn. Nederland wil er niets van weten en al helemaal niet voor de kosten opdraaien. Ondertussen blijft België zich op zijn rechten beroepen. Echter is de Europese Unie inmiddels bereidt om geld bij te dragen om het project van de grond te krijgen en wordt er gekeken naar alternatieven voor de route, bijvoorbeeld via Venlo zodat de lijn niet meer door de Meinweg hoeft. Ondanks de toezegging vanuit Brussel wil de rijksoverheid en de provincie er nog steeds niet aan geloven en is het onwaarschijnlijk dat de landen er met elkaar uit gaan komen. En zo blijft de doorgaans goede relatie tussen Nederland en België toch onder spanning staan door dit stukje spoor in een smal stukje Nederland.