Een paar weken geleden was ik tot mijn verdriet in Den Helder, een plaats die zijn reputatie elke keer weer waar maakt wat mij betreft. Veel mensen kennen de plaats als een van de lelijkste plaatsen, dan wel niet de lelijkste plaats van Nederland (hoewel sommigen dan weer beweren dat dit juist de charme is). Ik ben er over de jaren heen vaker geweest dan me lief is en die charme is mij volledig vreemd.

Maar toen ik er een paar weken geleden was ben ik de stad wel veel beter gaan begrijpen. Tijdens een weekendje uitwaaien in Noord-Holland met mijn familie besloten we om naar het nieuw geopende museum over de Atlantikwall (Antlantikwall Centrum) te gaan. Ik had de naam Atlantikwall wel eens gehoord, maar wist er tot dat moment weinig van. Het museum, gevestigd in een oud administratiekantoor van de Duitse bezetter, leert mensen niet alleen over deze ‘wall’ maar ook over de gevolgen voor Den Helder.

Voor hen die het niet kennen; de Atlantikwall is een gigantisch project van Nazi-Duitsland om de Atlantische kust van het door hen bezette gebied te beschermen tegen een aanval uit het westen. In 1942 werd begonnen met de bouw van de linie, die zich uitstrekte van Noord-Noorwegen tot Zuidwest-Frankrijk waarbij vooral strategische punten beschermd werden. Er werden allerlei standaard types van verdedigingswerken ontworpen, van kleine bunkers tot grote gevaartes met zendstations en uitvalsbases voor onderzeeërs. Het was dus niet een muur, maar allemaal losse verdedigingswerken die samen de Atalantikwall vormden. Tot 1944, toen de linie werd doorbroken in Normandië, zijn er in totaal 10.273(!) bunkers en dergelijke gebouwd. Hiermee was de linie eigenlijk nog niet eens compleet. De structuur en systematiek van de bouw is indrukwekkend, zoals vaker bij bouwwerken van het Duitse regime. Gelukkig heeft het uiteindelijk niet mogen baten.

Maar er moest natuurlijk ook veel wijken om deze bouwwerken allemaal mogelijk te maken. En daar komt Den Helder weer in beeld. Ook de Nazi’s gebruikten de stad als havenstad voor de marine en basis voor de luchtmacht, wat de stad een belangrijke strategische positie gaf en een hoge status binnen de Atlantikwall. Dit leed tot geallieerde luchtaanvallen op de stad, waarbij ook burgerslachtoffers vielen. Duizenden inwoners vluchtten uit de stad. In 1944 werd op bevel van Erwin Rommel vrijwel de hele stad ontruimt en werd ook de eerste bebouwing langs de kust gesloopt. Daarna werd ‘De Oude Helder’, het oudste deel van de plaats, volledig gesloopt om zo meer ruimte te creëren voor de verdediging. Dit heeft er samen met alle luchtaanvallen van de geallieerden voor gezorgd dat er weinig van de stad is overgebleven

Er was dus een grotendeels leeg gebied waar na de oorlog weer een stad opgebouwd ging worden. Hier ging het mis, dermate dat de gevolgen nog zichtbaar zijn. Er kwamen al snel plannen voor de wederopbouw, maar de woningnood was zo hoog dat veel bebouwing haastig gebouwd is dat de plannen aangepast werden om alleen maar zoveel mogelijk woning kwijt te kunnen. Daarbij was weinig aandacht voor stedenbouwkunde en ruimtelijke planning.

Het gevolg is de plaats Den Helder die we vandaag de dag kennen; een afzichtelijk gedrocht met een afschuwelijke reputatie. Maar door de historie moeten we de stad wel een beetje vergeven. De ‘Helders’ hebben het ontzettend zwaar gehad en de stad is een van de zwaarst getroffen steden van Nederland. Als je dit nou interessant vindt kan ik het Atlantikwall Centrum erg aanbevelen. Maar dan moet je er wel voor naar Den Helder.

De volgende bronnen zijn gebruikt voor dit stuk:
https://atlantikwallcentrum.nl/
https://www.atlantikwall-wadden.nl/locaties/den-helder
http://www.atlantikwallplatform.eu/
https://nl.wikipedia.org/wiki/Atlantikwall
https://npofocus.nl/artikel/7766/den-helder-in-puin-een-vergeten-geschiedenis