Hoi allemaal! Aankomend jaar word ik de commissaris van oikos online, en dus heb ik de eer om net voor de vakantie mijn eerste artikel te schrijven. Voordat ik hier aan begin stel ik mezelf even voor: Ik ben Bart van Heijningen, tweedejaars SGPL-student en 20 jaar oud. Je zou me kunnen kennen van de wintersportcommissie, maar zo niet, vanaf volgend jaar ben ik (als het weer mag) dagelijks te vinden op de V.U.G.S.-kamer!

Mijn eerste artikel zal gaan over een stukje geschiedenis van Utrecht dat nooit in vervulling is gekomen. Maar eerst neem ik jullie mee in hoe ik hier op ben gestuit. Sinds een kort maandje woon ook ik na een lange zoektocht in Utrecht. Er staan inmiddels wat meubels en spullen in, maar de witte muren vond ik maar kaal. Zoals het een echte geograaf betaamt leek mij dit een ideaal plekje voor een landkaart. Ik had een winkeltje gevonden in het centrum en ik ging daar een beetje rondsnuffelen. Na een tijdje kwam ik iets tegen dat mij wel aansprak. Het was een kaart uit de jaren ’20 van de stad Utrecht, perfect voor aan de muur in mijn nieuwe thuisbasis! Tot mijn verbazing zag ik iets vreemds op de kaart, aan de rand van de stad stond een vliegveld ingetekend. Ik woon misschien nog maar kort in Utrecht, maar een luchthaven had ik me zeker wel herinnerd. Wat bleek, het was een uitbreidingsplan voor de stad Utrecht uit 1924. Ik was geïnteresseerd en ik besloot verder op onderzoek uit te gaan. Dit is wat ik heb gevonden.

Berlage, de hoofdontwerper, was een architect en stedenbouwkundige. Je kent hem misschien wel van de naar hem vernoemde Beurs van Berlage in Amsterdam of het Gemeentemuseum in Den Haag. Ook heeft hij uitbreidingsplannen gemaakt voor verschillende grote steden in Nederland, waaronder dus deze van Utrecht. Het Utrechtse plan maakte Berlage samen met Holsboer, de directeur van Gemeentewerken. Dit is een voormalige instelling die de bouw van openbare gebouwen en infrastructuur overzag voor de stad. Beiden zagen de verstedelijking in volle gang opkomen. Ze verwachtten zelfs dat de stad van 140.000 inwoners zou uitgroeien tot 450.000 Utrechters. Berlage en Holsboer hadden een ambitieus plan opgesteld om dit te bewerkstelligen.

In het plan uit 1920 waren grootschalige plannen opgenomen die zelfs tot ver over de gemeentegrenzen reikten. Grote woonwijken werden gepland aan de noordrand van de stad, verbonden met het Vredenburg via een nieuwe uitvalsweg (de zogenaamde ‘As van Berlage’) die de Amstedamsestraatweg moest ontlasten. Deze hebben ervoor gezorgd dat het dorpje Zuilen is vastgegroeid aan de stad. De nieuwe inwoners hadden natuurlijk ook werk nodig. Aan de noordwestkant werd daarom een industriegebied ingetekend dat ongeveer net zo groot was als de toenmalige stad. Met deze grote uitbreiding kon de infrastructuur natuurlijk niet ontbreken. Zo hadden de stedenbouwkundigen een nieuwe gracht en ringweg bedacht die de stad volledig zou omarmen en de wijken zou verbinden. Een kilometer hierbuiten zou een ring komen die het doorgaande verkeer om de stad heen zou leiden. Deze komt grofweg overeen met de snelwegen die nu de stad ontsluiten. Daarnaast was er voor de scheepvaart meer ruimte met de komst van een waterweg die we nu kennen als het Amsterdam-Rijnkanaal. Ook de luchtvaart mocht niet ontbreken, een nieuw vliegveld moest komen op de plek van het huidige Rijnsweerd. Verder was er aan de oostrand ruimte voor sportgelegenheden en een nieuw universiteitscomplex.

Berlage en Holsboer waren met dit plan iets te vooruitstrevend voor haar tijdgenoten. Ze stuitten op verzet van o.a. de NS en het Ministerie van Oorlog. Zij vonden een snelweg en vliegveld vlak naast de verdedigingswerken toch niet zo een goed plan. In 1924 zijn zij daarom met een wat soberder plan gekomen. Grote delen van het plan zijn uiteindelijk niet gerealiseerd, maar het is wel leuk om te zien hoe het had kunnen zijn.

De kaart zal binnenkort mijn muur versieren. Zo word ik straks dagelijks herinnerd aan het ambitieuze voorstel van Berlage en Holsboer, maar ook aan mijn eerste artikel voor oikos online. Ik hoop er aankomend jaar nog veel te schrijven!

Wil je zelf de uitbreidingsplannen ook van dichtbij bekijken? Hier vind je een link naar een kaart en hier nog een.