De Indiase miljoenenstad Mumbai kampt al tijden met hevige problemen ten gevolge van slechte stedelijke planning. In het regenseizoen overstroomt een groot deel van de stad omdat er geen waterkering is, en de mangrovebossen die deze rol vervulden snel verdwijnen. Treinen zitten tot de nok toe vol met zelfs passagiers op het dak van de trein. In de straten maken stoplichten niet de mars uit, maar wie het hardst kan toeteren. Om nog maar te zwijgen over de eindeloze sloppenwijken aan de randen van de stad waar onze woonstandaarden een vreemd begrip blijken. Kijkend naar sommige steden in de derde wereld lijkt het alsof planologie en zorgvuldige overweging van ruimtelijke planning alleen weggelegd is voor de rijkere westerse landen. Immers kan men niet redelijkerwijs beweren dat er in een stad als Mumbai sprake is van goede planning of infrastructuur. Zo’n argument valt gemakkelijker te maken voor bijvoorbeeld de Randstad. Dit verschil attribueert men al snel aan het verschil in welvaart en instituties op de betreffende locatie. Toch zijn er uitzonderingen op deze regel, in dit artikel wordt er daarvan een besproken: de Braziliaanse miljoenenstad Curitiba.

Tot ongeveer 1940 was Curitiba nog een klein provinciaal stadje. De primaire sector was de bron van het leeuwendeel van de inkomsten, met name de verkoop van yerba mate en sojabonen waren lucratief. Stedelijke planning begon echter relatief vroeg in deze stad vergeleken met de rest van Brazilië. Dit gebeurde als een reactie op de explosieve groei die de stad doormaakte vanaf 1940. Vroege plannen bleken echter nog ambitieus voor de stad. Jaime Lerner is de grote naam in de planning van Curitiba. Hij is drie maal burgemeester en tweemaal gouverneur geweest tussen 1970 en 1998. De architect en stedelijk planner had grootse plannen voor de stad en deze zijn ook daadwerkelijk tot uitvoering gekomen. Als tegenstander van auto’s als vervoermiddel introduceerde hij een extensief systeem van snel busvervoer met nieuwe stations en straten voor de stations. Het busnetwerk van Curitiba wordt lokaal zeer gewaardeerd en vervoert vergelijkbare aantallen passagiers als de busnetwerken in Londen en New York. De binnenstad gaf hij terug aan voetgangers om de historische architectuur en stratenpatroon te redden van de aanleg van brede autowegen. Zijn planning liet veel ruimte over voor groene ruimte en het planten van anderhalf miljoen bomen waardoor er een indrukwekkende 50 vierkante meter groen per inwoner van de stad is. Daarnaast bedacht hij een systeem waar bewoners beloond worden voor het inleveren van afval, en waarin dit afval vervolgens gerecycled wordt.

De doelen die gerealiseerd werden onder Lerner’s toeziend oog zijn opvallend en vrij uniek onder vergelijkbare steden. Het succes van deze stedelijke planning is onmiskenbaar, maar er horen ook enkele belangrijke kanttekeningen bij. De planningsfilosofie van Lerner was op zijn zachtst gezegd controversieel. Omdat bureaucratie een belangrijke valkuil was in Zuid-Amerika bedacht Lerner hier een interessante oplossing voor: eerst bouwen en dan aanpassen aan eisen. Zo transformeerde hij een boulevard in het centrum tot autovrij binnen drie dagen om bureaucratie en weerstand van bewoners en stakeholders voor te zijn. Van het democratische planningsproces waar planologen vandaag over leren hield hij er een andere interpretatie op na. Dit werd mogelijk gemaakt door het regime in Brazilië toentertijd, wat sterk naar autocratie leunde. Een tweede punt van Jaime Lerner’s planningsfilosofie was het volgende ‘’If you want creativity, cut one zero from the budget. If you want sustainability, cut two zeros!’’. Op deze manier bereikte hij zeker de beoogde creativiteit met een beperkt budget, maar duurzaamheid is geen gevolg geworden van zijn denkwijze. Nadat Lerner zijn laatste termijn in het stedelijk bestuur had afgerond begon de stad reeds af te takelen.

Toch heeft Curitiba, vooral onder Lerner, een positie vergaard als schrijnend voorbeeld van planologisch succes. Innovatieve planning heeft de stad tot een unicum gemaakt in Brazilië en de derde wereld in zijn geheel. Curitibanos zijn trots op hun stad en dit blijkt uit het feit dat migratie naar de stad vele malen groter is dan emigratie uit de stad. Van dit verhaal kunnen we meerdere conclusies trekken. Een daarvan is dat stedelijke planning ook in steden met een minder volle kas een veelbelovende optie kan zijn. Daarnaast is dit een voorbeeld van hoeveel invloed een actor (Lerner) kan hebben tegenover een groter geheel van een zwakke nationale economie en trends van ongebreidelde urbanisatie of uitbreiding van infrastructuur van auto’s. Om een goed einde te schrijven aan dit verhaal houd ik het bij de hoopvolle notie dat goede stedelijke planning mogelijk is, zelfs met een beperkt budget.

Bronnen:

Adler, D. (6 Mei 2016). Story of cities #37: how radical ideas turned Curitiba into Brazil’s ‘green capital’. The Guardian. Verkregen op: https://www.theguardian.com/cities/2016/may/06/story-of-cities-37-mayor-jaime-lerner-curitiba-brazil-green-capital-global-icon

Morethangreen.es (z.j.) The Curitiba of Jaime Lerner. Verkregen op: http://www.morethangreen.es/en/the-curitiba-of-jaime-lerner/

Oliveira, M. (2001). A TRAJETÓRIA DO DISCURSO AMBIENTAL EM CURITIBA (1960-2000). Verkregen op: http://www.scielo.br/scielo.php?pid=S0104-44782001000100007&script=sci_arttext

 TimesofIndia (4 Juli 2019) Mumbai mayhem: Poor urban planning and mismanagement lead to avoidable tragedies. Verkregen op: https://timesofindia.indiatimes.com/blogs/toi-editorials/mumbai-mayhem-poor-urban-planning-and-mismanagement-lead-to-avoidable-tragedies/

 Wikipedia.org (z.j.) Curitiba. Verkregen op: https://en.wikipedia.org/wiki/Curitiba