Hoi allemaal en welkom bij het eerste artikel in onze themaweek over Griekenland! Waarom Griekenland? Nou om de simpele reden dat Oikos een Grieks woord is en omdat Griekenland een veelzijdig land is waar veel over te vertellen valt. De Grieken zijn namelijk een van de oudste en invloedrijkste beschavingen ter wereld. Zo invloedrijk dat, ook al leefden ze al in 2700 voor Christus, we nog steeds dagelijks de invloeden van het oude Griekenland om ons heen kunnen zien. De politiek, de kunst en cultuur, de taal en bijvoorbeeld de moderne wetenschappen; allemaal zijn ze beïnvloed door het oude Griekenland. Wil je weten hoe? Kleis, Lisa, Richard & Lieke vertellen het je in dit artikel!

Voor veel oude beschavingen werd het onbekende verklaard door religie. De oude Grieken waren echter een van de eerste beschavingen die logica, rede en wetenschap gebruikten om te proberen te begrijpen waarom bepaalde gebeurtenissen om hen heen plaatsvonden. Deze wetenschappers werden in Griekenland filosofen genoemd. Filosofen in de huidige tijd bestuderen de wijsbegeerte, maar vroeger was een filosoof eigenlijk gewoon een wetenschapper. Veel van de ontdekkingen die gedaan zijn door filosofen in het oude Griekenland zijn nog steeds van grote waarde vandaag de dag.

Op de middelbare school leren we tijdens wiskunde nog steeds over de stelling van Pythagoras, over de wet van Archimedes (EUREKA!) bij natuurkunde en over Aristarchus die berekende dat de aarde om de zon draait in plaats van andersom. Of wat dacht je van de eed die elke nieuwe arts moet afleggen waarin zij zichzelf verplichten bepaalde beroepsregels te zullen handhaven? Deze huidige eed is gebaseerd op de ‘eed van Hippocrates’. Deze Griekse filosoof wordt gezien als de grondlegger van de huidige Westerse geneeskunde, want hij zag in dat ziekte geen goddelijke oorzaak had, maar een biologische.

Ook ons eigen geografische vakgebied kent veel belangrijke Grieks filosofische ontdekkingen. Zo berekende Eratostenes de omtrek van de aarde en schreef Strabo het boek ‘Geographica’; een van de eerste geografische encyclopedieën over de “omschrijving van het land”. Waarin niet alleen het fysische, maar ook het politieke en culturele landschap werden beschreven. Of Anaximander die in de geschriften van nog een bekende Griekse filosoof, Aristoteles, werd genoemd als pionier van de cartografie.

Al met al zijn het de oude Grieken die in enorme mate hebben bijgedragen aan de wetenschap die wij vandaag de dag nog steeds op de universiteit uitvoeren.

Daarnaast is het oude Griekenland ook heel letterlijk terug te zien vandaag de dag: namelijk in de architectuur! De oud Griekse architectuur bestaat voornamelijk uit tempels, amfitheaters en heiligdommen en is te herkennen aan het veelvuldig gebruik van marmer en de Dorische en Ionische stijlen. Voorbeelden van deze stijlen zijn de pilaren, verhalende decoratie en de driehoekige daken (fronton), met als klassiek voorbeeld de Akropolis in Athene. Deze stijlen hebben de bouwstenen gevormd voor de westerse architectuur, de oud Griekse architectuur ligt namelijk ten grondslag aan de Romeinse, neoklassieke en federale bouwstijlen. Deze bouwstijlen zijn terug te vinden in grote delen van Europa en de Verenigde Staten, en de oud Griekse architectuur is hier dus ook in terug te zien. Zo zie je de zuilen terugkomen bij het Prado in Madrid, en zijn bij het Lincoln Monument in Washington de zuilen, verhalende decoratie en het fronton te herkennen. Voorbeelden zoals deze zijn er genoeg in verschillende westerse steden, let er maar eens op bij je volgende stedentrip!

Verder zijn er vandaag de dag ook nog steeds Griekse voetsporen te vinden in de Nederlandse taal. Zo zijn de meesten van ons geografie studenten. Geo betekent aarde in het Grieks en grafie komt van graphein wat (be)schrijven betekent. Vrij vertaald betekent geografie dus het beschrijven der aarde. We hebben hiervoor al gezien dat er vele griekse woorden de wetenschap binnen zijn geslopen, maar ook op andere terreinen zijn Griekse woorden te vinden. Het woord school is daar een prachtig voorbeeld van. Het is afkomstig van het Griekse woord skolè, wat vrije tijd of ontspanning betekent. Menig scholier zou hier nu met verbaasde ogen naar kijken, maar in de tijd van de Grieken was onderwijs iets waarvoor men vrije tijd moest hebben na een lange dag vol druk werk. 

Wat misschien nog wel het meest verbazingwekkend is, is hoe oudgriekse woorden een moderne cultuur in zijn gekomen, namelijk die van de muziek. “Laatst luisterde ik in de discotheek naar muziek. Je kon het ritme dankzij de stereo speakers goed horen.” Muziek, afgeleid van musike, bevat het woord muze, vrij vertaald: de kunst van de muzen. Diskos betekent discus, ook wel schijf of plaat, en theke is een omhulsel of kist: een discotheek is dus een plek waar platen worden bewaard. Het woord ritme komt van rhythmos, een gemeten stroom of beweging, en stereo betekent ruimtelijk, in dit geval dat de muziek van meerdere kanten komt. 

Ook sommige bedrijven wijken uit naar de Griekse taal. Op je Nike schoenen loop je de gamma binnen om later ook nog even langs de apotheek te gaan. Nike (nie-ke) is de Griekse godin van de overwinning, gamma een letter uit het alfabet, overigens ook een Grieks woord, en de apotheek is een ‘bergplaats’ voor medicijnen. Denk de volgende keer als je aan de wandel bent dus nog maar eens na over deze etymologie in het straatbeeld.

Een laatste, maar zeker niet onbelangrijk aspect van onze samenleving dat sterk beïnvloed is door de oude Grieken is de politiek. Het woord zelf is afgeleid van het oud-Griekse woord politeia, wat zoveel betekent als “de burgerlijke samenleving”. Hierdoor maakten de oude Grieken weinig onderscheid tussen politiek en het alledaagse sociale leven. Ook het woord democratie is afgeleid van de Griekse woorden dèmos “volk” en kratein “heersen”. En niet alleen het woord hebben we aan de Grieken te danken, ook het idee van democratie als staatsvorm kent zijn oorsprong in het Griekenland. In de stadstaat Athene in de 6^e eeuw voor Christus. Daar konden mannelijke burgers door middel van scherven stemmen over belangrijke beslissingen tijdens volksvergaderingen. Ook de trias politica, de scheiding der machten, is een principe dat grotendeels af is geleid van Griekse staat indeling.

Zo zie je maar hoe immens groot de invloed van het oude Griekenland is op de hedendaagse samenleving: van wetenschap to architectuur en van taal tot politiek. Het Griekenland van vroeger is dus absoluut geen verleden tijd!

Kopfoto: Nonbirinonko via Pixabay