Elke dag sterven er 2700 mensen aan complicaties van malaria. De meeste daarvan zijn kinderen onder de 5 jaar, die opgroeiden in Afrika. De ziekte is moeilijk onder controle te krijgen door een combinatie van tekort aan middelen en financiën, incompetente medicijnen en de grote verspreiding van de ziekte. Dat malaria een infectieziekte is die van een geïnfecteerd dier wordt overgedragen op mens is inmiddels bekend. Maar er zijn veel meer ziektes die via dieren onze gezondheid kunnen bedreigen.

Verschillende wetenschappelijke studies laten ons zien dat meer dan de helft van alle infectieziekten die we vandaag de dag kennen zijn overgebracht van dieren op mensen. Denk bijvoorbeeld aan de pest, overgebracht op de mens via ratten, of HIV afkomstig van mensapen. Deze drie voorbeelden lijken ver weg, maar ook in de westerse wereld blijkt de gezondheid van mensen in het geding. Ecological medicine is een relatief nieuwe discipline die gezondheidswetenschappen koppelt aan ecologie, en zo probeert relaties te leggen tussen infectieziektes, dieren en mensen in verschillende delen van de wereld.

We weten inmiddels dat ingrijpen in natuurlijke ecosystemen vergaande gevolgen kan hebben voor dat ecosysteem. Door de studies binnen ecological medicine wordt ook (pijnlijk) duidelijk hoe ingrijpen in ecosystemen onze gezondheid kan beïnvloeden. Ecological medicine legt de nadruk op de verbinding tussen mens, dier en ziekte, en probeert ongewenste relaties tussen deze drie te vinden en te elimineren. Enkele onderzoeken hebben een verband gevonden tussen het kappen van bossen om plek te maken voor groeiende steden, en de verspreiding van infectieziekten in de Verenigde Staten. Op plekken waar bossen zijn gekapt voor de aanleg van een nieuwe stadswijk, worden veel meer gevallen van de ziekte van Lyme geregistreerd. Deze ziekte wordt via teken op dieren als herten en muizen overgebracht op de mens. Na onderzoek blijkt dat in dit soort wijken populaties van muizen snel kunnen groeien, door een sterke afname van het aantal vossen in deze gebieden. De vossen houden normaliter de muizenpopulatie in stand, maar met het verdwijnen van de vossen exploderen de populaties met Lyme-geïnfecteerde muizen en teken, die op hun beurt weer veel mensen infecteren en ziek maken.

De verspreiding van malaria heeft ook connecties met ingrijpen in ecosystemen. Zo daalde het aantal mensen die geïnfecteerd werden met de ziekte scherp in 1970, toen verschillende moerassen in malariagebieden werden drooggelegd. Met deze drooglegging verdwenen veel broedgronden van de muggen die de ziekte verspreiden, en werden er dus ook minder mensen ziek. Omgekeerd zijn de infectiegraden in gebieden waar mensen actief werken in (met name) topische regenwouden veel hoger, omdat zij vaker worden blootgesteld aan muggen die geïnfecteerd zijn met de ziekte.

Bioloog en ecoloog Robert Dunn vertelt dat het belangrijk is om te weten welke dieren en hun bacteriën ons ziek maken, maar dat het even belangrijk is om er achter te komen welke soorten onze gezondheid positief beïnvloeden. In zijn artikel ‘Why we Need Ecological Medicine’, gepubliceerd in New Scientist beschrijft hij bijvoorbeeld dat meerdere onderzoeken aantonen dat kinderen die in rurale gebieden opgroeien minder allergieën ontwikkelen dan kinderen die opgroeien in urbane gebieden. Dit zou te maken hebben met een verschil aan dieren en bacteriën waaraan de kinderen worden blootgesteld. Dunn vertelt dat vooral de verscheidenheid aan soorten waaraan men wordt blootgesteld een positieve invloed zou kunnen hebben op de gezondheid van de mens.

De beweging achter ecological medicine gaat echter verder dan alleen onderzoek naar negatieve verbindingen tussen mens en milieu. De beweging bekritiseert de manier waarop de huidige medische wetenschappen worden uitgevoerd. Binnen de medische wereld ligt de nadruk op het genezen van een individu, maar dit genezingsproces is blind voor de omgeving. Ook brengt de huidige medische wereld veel schade toe aan de leefomgeving door grote hoeveelheden schadelijk (en soms ook giftig) medisch afval te produceren, waar geen goede verwerkingsmethoden voor zijn. Ecological medicine maakt ons duidelijk dat de gezondheid van mensen onlosmakelijk is verbonden met de gezondheid van onze leefomgeving. Een zieke leefomgeving maakt zieke mensen, en een gezonde omgeving maakt gezonde mensen, aldus het motto van deze beweging.

“The Hippocratic oath tells doctors to ‘First, do no harm’, yet our medical practices often pose serious environmental threats.” Ausubel, K. (2001)

Het lijkt hoe meer we te weten komen over menselijke invloeden op de leefomgeving, hoe meer connecties er lijken te bestaan tussen de twee. De aarde is een dynamische planeet en elk systeem op de planeet is nauw met elkaar verbonden. Ingrijpende veranderingen in een systeem, op zowel lokaal, regionaal of mondiale schaal brengt tevens veranderingen teweeg in andere systemen. Door onderzoek te doen naar hoe wij als mens op verschillende niveaus onze leefomgeving veranderen, kunnen we leren welke veranderingen goed zijn, en welke keuzes we beter niet kunnen maken. Juist daarom is het belangrijk om koppelingen te leggen tussen verschillende disciplines in combinatie met ecologie. Ecological medicine is wat dat betreft een vooruitstrevend interdisciplinair studiegebied, waar we zeker weten nog veel over gaan horen en waar nog veel in ontdekt gaat worden.

Bronnen:

Dunn, R. (2012) Why we need ecological medicine. New Scientist. [link]

Ausubel, K. (2001) The Coming age of ecological medicine. Alternet. [link]

Miller, G. T., Spoolman, S. E. (2012). Environmental hazards and human health. In: Miller, G. T., Spoolman, S. E. (2012). Living in the environment. Brooks/Coole.