Je kent het wel, je staat achter een balie om een afspraak te maken/jezelf aan te melden en ze hebben wat gegevens nodig. Los van dat die fysieke balies tegenwoordig vaak telefonische balies zijn, is het vaak hetzelfde liedje. Je gaat iedere keer dat ene riedeltje af: voor- en achternaam, voorletters, adres, postcode, telefoonnummer, geboortedatum, rekeningnummer, BSN-nummer, noem het allemaal maar op. Dit doorgeven is een gevoelig proces wat niet altijd even vlekkeloos verloopt. Om dit te voorkomen hebben we allemaal oplossingen bedacht. Zo kun je iemands nummer herhalen om te dubbelchecken, of begin je bij voorbaat te spellen als je weet dat dit vaker fout gaat aan de andere kant van de lijn. Iedereen heeft zo zijn eigen onduidelijkheden die je van tevoren al probeert te verhelderen. Zo zeg ik zelf altijd ‘Bernard Tinus’ i.p.v. BT als ik mijn postcode moet afgeven. Bij mijn achternaam gaat het ook vaak mis. Ik roep namelijk na ‘van Heijningen’ altijd ‘met e lange ij’ erachteraan. Helaas heb je zelfs dan nog baliemedewerkers er tussen zitten die nietsvermoedend Bart Heineken op hun toetsenbord intikken waarna je hoort ‘Wat gek, je staat niet bij ons in het systeem!’.

Dat systeem met al onze persoonsgegevens stamt uit de Napoleontische tijd. In 1811 werd door de Fransen de ‘Code Civil’ in Nederland ingevoerd. De burgerlijke stand stamt hiervan af. Vaak wordt aangenomen dat de achternaam ook door Napoleon is ingevoerd, dit is echter niet waar. Hiervoor hadden mensen al achternamen. Deze waren alleen nog niet officieel geregistreerd voor iedereen. Al sinds de Middeleeuwen bestond er al een tweenamensysteem in Nederland die de kerken bijhielden.

Achternamen kunnen grofweg verdeeld worden in verschillende groepen. Zo heb je patroniemen waarbij je naam af stamt van je ouders, bijvoorbeeld Willemsen (Willemszoon) of Janssen (Janszoon). Ook kun je vernoemd zijn naar een beroep. Bekende voorbeelden hiervan zijn Smid, Visser of de Boer. Je hebt daarnaast ook nog eigenschapsnamen, zoals de Lange of de Groot. De laatste categorie, waar ik zelf ook onder val, is de geografische achternaam. Zo heet ik namelijk van Heijningen, naar een klein dorpje in West-Brabant.

Ik kwam een aantal jaar geleden achter een leuke website waar je kunt opzoeken hoe jouw achternaam geografisch verdeeld is over Nederland. Als je hier je naam intikt zie je de spreiding van je naam over alle gemeentes. Opvallend bij mijn eigen naam is dat niet in Heijningen de meeste mensen ‘van Heijningen heten. Integendeel, de naam is erg sterk geconcentreerd in een andere regio, het Westland. Niet geheel toevallig kom ik hier zelf ook vandaan. Als je kijkt naar andere namen, zie je soms erg opvallende verspreidingspatronen. Zo is Schilder een naam die extreem geconcentreerd is. In heel Nederland draagt 0,02% deze achternaam. Terwijl dit percentage in de gemeente Edam-Volendam wel oploopt tot meer dan 5%. De Jong is de meest voorkomende achternaam. 0,5 procent van alle Nederlanders heet zo. Op de kaart zie je een cluster in Zuid-Friesland en in het oosten van Zuid-Holland. Toch komt deze naam in geen enkele gemeente boven de 5 procent uit. Benieuwd naar de spreiding van jouw eigen achternaam? Deze kun je hier vinden. Ook is er hier een site die hetzelfde doet, maar dan met je voornaam.

Isoud heeft vorig jaar ook een artikel rond dit onderwerp geschreven. Klik hier om die te lezen.

Kopfoto: Lederlein, J. (Wikimedia Commons, 2020).